Bericht uit 2067 — deel 2

Beste Jonas,

Als ik het goed heb, is er sinds mijn vorige brief aan jou alweer een jaar verstreken. Voor mij is er slechts een week gepasseerd en is dit mijn wekelijkse update. Dat betekent ook dat ik een paar dagen geleden mijn 76^e verjaardag heb gevierd. Het was een bescheiden feestje.

Het oog van Ra

Ik realiseerde me dat ik in mijn vorige brief vrij abrupt stopte nadat ik het had gehad over ieders dataspoor en de opkomst van slimme systemen die zouden moeten waken over jouw veiligheid, gezondheid, geluk en comfort. Zulke alziende systemen noemen we nu ‘Het Oog van Ra’, verwijzend naar de Egyptische mythologie. Het oog van Ra zou alles zien en zo het kwaad en de chaos buiten houden. Eén voorwaarde: de immense kracht die ze bezit, moet wel in toom worden gehouden.

Rond de jaren ’20 werd de data-infrastructuur en bijbehorende wetgeving opgebouwd. Ik herinner me de teleurstellende naïviteit nog – van iedereen eigenlijk. Nu hielp het natuurlijk ook niet dat tijdens het aanleggen van de datastaat kunstmatige intelligentie het intellect van een primaat had en mensen nog niet gewend waren aan het bestaan van hogere vormen van intelligentie dan die van de mens. ‘Het oog van Ra’ was nog te abstract om te begrijpen dat het niet alleen om persoonlijke privacy ging, maar om de vrijheid van de samenleving als geheel. Het recht op anonimiteit bestond ook nog niet, toch?

Je dataspoor volledig uitwissen gaat helaas niet lukken, dat heb ik geprobeerd. Wat je wel kan doen, is je data zoveel mogelijk fragmenteren en democratiseren –  zodra de techniek zo ver is. Halverwege de jaren ’20 zul je zien wat ik bedoel. Voor het zover is, is het echter belangrijk om het debat hierover te voeren: de datastromen zorgen namelijk voor ontzettend veel macht en het is te gevaarlijk om die macht in de verkeerde handen te laten vallen. Zoals je weet van Indiana Jones-films hak je zo’n machtig wapen op in verschillende delen die je verspreidt over de wereld: fragmenteren en democratiseren.

Fluisterpaden

Nu iets leukers: fluisterpaden. Bestaan die al? Vast wel, maar waarschijnlijk zegt de naam je nog niets.

Een fluisterpad is een breed pad zonder lijnen, zonder verkeerslichten, zonder verkeersregels. Slechts enkele gedragsvoorschriften, in de vorm van beleefdheidsregels. Alsof bij een bospad, of een ‘allée’ in een Franse tuin, zijn de paden voorzien van grote bomen – aan de zijkanten of middendoor.  Het gebladerte raakt elkaar waardoor er in de zomer een vrijwel onafgebroken dak ontstaat dat zorgt voor koelte en schaduw.

Als het waait hoor je de bomen fluisteren, ik vermoed dat ze het daarom fluisterpaden noemen. Een andere theorie is dat we het zo noemen omdat vroeger alleen ‘fluisterende’ voertuigen op het pad mochten. Op de fluisterpaden is het toegestaan om zelf te sturen omdat de snelheden niet al te hoog liggen. Het verkeer is divers met voetganger-achtigen, fiets-achtigen (1-wielers tot 3-wielers), en bij uitzondering mogen ook auto-achtigen (4+ wielers) er komen. Als een zwerm zwaluwen beweegt alles en iedereen door elkaar, ongelukken zijn er vrijwel niet.

In veel grote steden is er bovengronds een netwerk van fluisterpaden en aftakkingen. En ondergronds een netwerk voor snel verkeer. Anders dan in jouw tijd zijn de wegen erg ‘vriendelijk’, snap je dan wat ik bedoel? In foto’s uit 2018 valt me altijd op hoe dominant de fossiel nog is. Het grootste deel van de straten is ervoor ingericht. Inclusief stroken voor het parkeren ervan — voor de deur! Gelukkig geldt er nu een parkeerverbod in de openbare ruimte. Daardoor hebben middeleeuwse steden hun originele karakter teruggekregen. En is er meer ruimte voor recreatie en natuur.

In steden bezitten weinig mensen nog een eigen auto. In plaats daarvan maken veel mensen gebruik van een soort onbemande intelligente taxi’s die zichzelf zo verdelen dat er altijd wel eentje bij je in de buurt is. Ze brengen je van deur-tot-deur; veel publieke plaatsen zijn aangesloten op de tunnels.

Het reizen door de tunnels is vaak prettig omdat het er lekker koel is, zelfs als het buiten 40 graden is. We hebben ons moeten aanpassen aan het nieuwe klimaat. Om op de fluisterpaden terug te komen: de grond is niet van asfalt, een bijproduct van olie, maar van een sensibel materiaal. Het wordt niet zo heet in de brandende zon en het neemt beter regenwater op – want als het tegenwoordig regent, dan regent het kort, maar hard. Bovendien is het niet zo gauw glad bij vorst, omdat de bodem warmte produceert.

Misplaatste machteloosheid

Dit soort aanpassingen zijn nodig want de nuances in het weer zijn we helaas verloren. Dat vind ik erger dan de meeste anderen. Jongeren zullen nooit weten hoe het weer vroeger was, soms loop ik dagen met dat idee in mijn hoofd. Ik weet dat het niet alleen mijn schuld is, en dat ik heus mijn steentje heb bijgedragen. Maar het was wel mijn generatie: de eerste die de gevolgen zag, en de laatste die er iets tegen kon doen. Hebben we het wel goed aangepakt?

Vroeger was ik boos op het systeem: ik dacht dat mensen gevangen zaten in het systeem en uit onwetendheid vuilnis kochten, zich voedden met dode dieren, en op vieze vliegvakanties gingen om van de natuur te genieten. Ik had me erbij neergelegd dat het voor mensen moeilijk was om te begrijpen dat we alleen in harmonie met de natuur kunnen leven. Mijn grondgedachte was dat geduld een goede zaak was. Het was een gebrek aan kennis, dacht ik. Zodra mensen de gevolgen van hun keuzes zagen, dan zouden ze begrijpen waar het over ging, en zouden ze wel bijdraaien. Nu denk ik daar anders over – als een van de weinigen overigens. De algemene opinie vandaag is dat de ecologische ineenstorting te wijten is aan een gebrek aan goede informatie.

Er heerst een groot taboe op de vraag hoe dit allemaal heeft kunnen gebeuren. Dat is wel eens anders geweest. Na 2029 werd de kritiek op ‘de ouderen’ steeds groter. Zij kregen de schuld van het ineenstorten van het ecosysteem en prominenten en minder prominenten werden aan de figuurlijke schandpaal genageld. Als ik zeg dat het geen prettige sfeer was, druk ik me zacht uit. Ik ben blij dat we die fase achter ons hebben gelaten.

De woede van toen heeft zich uiteindelijk getransformeerd in een zekere strijdkracht; er is gezamenlijk afgesproken om het nooit meer zo ver te laten komen. Er worden heldenverhalen verteld over hen die in het verzet zaten, de rechtszaken, de protesten, de buitenbeetjes, de ontkieming. De vervuilende mens wordt steeds vaker weggezet als onwetend en simpel in plaats van als egoïstisch en arrogant.

De jeugd accepteert dit verhaal en mijn leeftijdsgenoten leggen zich er ook graag bij neer. Dat stoort me. Wij waren er namelijk zelf bij, en we wisten het wél: we waren niet simpel en het was zeker geen onwetendheid. Ga maar na. Als een gebrek aan kennis de reden was, dan zou simpelweg het delen van de ontbrekende kennis voldoende moeten zijn om de ellende te stoppen. Als mensen waarschuwing na waarschuwing negeren, dan getuigt dat vooral van onverschilligheid en arrogantie. Ik val in herhaling, maar we wisten het wél.

Niemand durft zich meer de vraag te stellen: ‘Waarom wísten we het wel, maar déden we niets?’. Veel te pijnlijk. Het verhaal waarin ‘de waarheid’ niet bestond en de media met oliegeld werd betaald, was veel gemakkelijker te geloven; daarin was immers iedereen, op een enkele schurk na, slachtoffer.

Voor de laatste keer: het is altijd duidelijk geweest dat het niet ging over een graadje meer of minder. Mensenlevens, diersoorten, drinkwater, voedsel, rust en vrede, cultuur, architectuur, dat stond altijd al op het spel.

Zoals je merkt, het zit me hoog. Het is een strijd die ik nog steeds voer.

Als ik mijn best doe er wat genuanceerder naar te kijken, dan moet ik ook constateren dat een misplaatst gevoel van machteloosheid een deel kan verklaren. Het misplaatste gevoel dat het toch allemaal geen zin heeft. Waarom ‘misplaatst’, vraag je je misschien af. Dat kan ik je eenvoudig uitleggen met het volgende voorbeeld.

Stel je voor je krijgt een brief van jezelf uit de toekomst en je besluit die brief te lezen, denk je dat je toekomst dan nog hetzelfde zal zijn? Natuurlijk niet. Die brief zal de ‘tweede’ keer als je hem schrijft compleet anders zijn, als je ‘m dan al zou schrijven. Snap je wat ik probeer te zeggen?

Er is geen scenario denkbaar waarin de toekomst niet verandert. Dit principe geldt altijd, voor iedereen, voor alles. Of je nou een brief uit de toekomst krijgt of niet. Iedere keuze, groot of klein, verandert de toekomst. Sterker nog: dankzij de technologie in 2018 is je impact op de toekomst groter dan ooit. Nooit eerder kocht je een banaan van een boer aan de andere kant van de wereld, of kon je opinies en ervaringen zo makkelijk delen.

De reden waarom onze toekomst zo rigide lijkt, is dat wij maar één verleden kennen.  Ik zou het ‘het bloeiende paardenbloemmodel’ willen noemen. Het verleden is de steel. Maar in de knop (het heden) zijn er in alle richtingen vertakkingen. En al die vertakkingen hebben ook weer ontelbaar veel vertakkingen.  Maak de keuzes die passen bij de wereld waarin je wil leven, want waarom zou je kiezen voor een wereld waarin je niet zou willen leven? Maargoed, achteraf is het natuurlijk makkelijk praten.  Het laatste dat ik je hierover wil meegeven is dat dat gevoel van machteloosheid een illusie is, ten gunste van de illusionist.

 

2029

Heb je al kunnen bedenken wat er in 2029 gaat gebeuren? Ik vertelde in mijn vorige brief dat je nu begint aan een periode die ‘de ontkieming’ wordt genoemd. Dat duurt nog ongeveer 10 jaar. Erg kort door de bocht kun je stellen dat in deze 10 jaar het fundament wordt gelegd voor een duurzame economie. Anders gezegd, beetje bij beetje wordt met hevige strijd de vuile 20^e eeuwse nalatenschap begraven.

Halverwege de jaren ’20 werd mij duidelijk waarom de ontkieming pas zo laat tot stand kwam. De volledige economie stoelde op de winning van fossiele brandstoffen, zoals aardolie. Erg vereenvoudigd kun je stellen dat de waarde van munten en briefgeld gekoppeld was aan de vraag naar olie. Alle traditionele economieboeken konden dan ook op de composthoop toen de vraag naar olie het kantelpunt bereikte. Ik ga misschien wat te snel, even een paar stappen terug:

Geld is in principe waardeloos. Maar we kunnen ermee betalen omdat we hebben afgesproken dat het waarde heeft. Een belangrijke voorwaarde voor die afspraak is dat geld niet door iedereen gemaakt moet kunnen worden: als iedereen thuis zijn geld zou kunnen printen, dan maakt het niets uit of iets 1 of 100 euro kost. Geld moet dus schaars zijn. Ooit kwam de waarde van geld nog overeen met goud dat daadwerkelijk ergens in een kluis lag. Op het moment dat jij dit leest is dat al lang niet meer zo: er staat er niets van waarde tegenover jouw geld.

Waarom líjkt de economie dan nog wel te functioneren? Dat komt onder andere door de wereldoliehandel. Als olielanden hun olie verkopen tegen dollars, dan wordt naast de energie ook de dollar rond de wereld gepompt: Amerika is dan de bijgedrukte dollars kwijt en krijgt daar goedkope energie voor terug waar hun economie op draait, win-win. Als de Arabieren hun olie verkopen tegen euro’s, dan is dat goed voor de waarde van de euro. Of de Yen, of de Roebel. Er hangt dus heel wat af van welke valuta gebruikt wordt.

Als je denkt dat oorlogen om olie gevoerd worden omdat we zo van dat spul houden, dan heb je het mis. Misschien was dat ooit zo. Maar de laatste oorlogen om olie werden gevoerd om te zorgen dat de munt op waarde bleef: voor financiële stabiliteit. Als halverwege de jaren ’20 de vraag naar olie plots afneemt door de grootschalige elektrificering dondert die hele constructie in elkaar. Groot feest? Ja en nee.

Om te begrijpen wat de gevolgen zijn, moet ik eerst toelichten waar de kwetsbaarheden liggen. Het Westen was rijk. Dat viel niet zo op want alles was ook duur en bovendien was íédereen rijk. Maar als je als westerling in delen van Afrika, Azië of Zuid-Amerika kwam leek je geld opeens goud waard. Wereldhandel betekende dan eigenlijk ook vooral dat grondstoffen van het zuidelijk halfrond voor een klein prijsje werden gekocht en naar het noordelijk halfrond werden gesleept. Bijvoorbeeld voedsel werd aan de hoogste bieder verkocht, waarmee varkens van rijke Westerse boeren werden vetgemest, maar waardoor de plaatselijke bevolking achterbleef met honger.

Door die continue stroom van goedkope grondstoffen voelde het Westen zich niet genoodzaakt om grondstoffen slim te leren gebruiken. Kringlopen werden niet gesloten. En zo kwam er te veel koolstof in de lucht, te veel stikstof en fosfaat in de natuur, en te veel onverteerbare, giftige rommel in de grond en in de zee.

Doordat alle grote economieën eigenlijk op hetzelfde moment ineenstortten omdat ze nauw verweven waren, kwam die wereldhandel abrupt tot stilstand. Met een gigantische chaos als gevolg. We werden terug gegooid naar een leefstijl van 150 jaar eerder, maar we waren alles verleerd.

In het Zuiden was opeens veel voedsel en drinkwater voorhanden. Afgelegen dorpjes die al op duurzame bronnen draaiden, merkten niets van wat er zich in het Noorden voltrok. Ondertussen, in Nederland, werd de vee-industrie verboden en aten mensen uit nood zelf het veevoer op. Kunstmest, gewasbescherming en andere innovaties in de landbouw waren niet meer voorhanden.

Om op een eerdere vraag terug te komen: was het een groot feest? Niet voor Nederland. Maar stel je voor dat de ontkieming niet was ingezet, dan was er pas echt  een ravage ontstaan. Juist door de ontkieming was er een vangnet. De blauwe economie.

Nu ik alles op een rijtje heb gezet, realiseer ik me dat je een spannende tijd staat te wachten. Hopelijk heb ik je niet bang gemaakt. Als je de juiste voorzorgsmaatregelen hebt getroffen dan is de ontkieming een heel leuke periode! In mijn volgende brief zal ik proberen te schrijven over de leuke dingen van het leven.

Alvast een fijne verjaardag.

Groet,

Jonas